Năm cách làm cho AI đáng tin hơn

[Phi Vũ]

Các nhà nghiên cứu tại Đại học Colorado Boulder đề xuất một khung để phát triển AI đáng tin, nêu ra năm yếu tố then chốt giúp công cụ AI được người dùng chấp nhận hơn. Những nguyên tắc này áp dụng cho từ taxi tự lái đến công cụ hỗ trợ quyết định chuyên môn.

Các nhà nghiên cứu tại Đại học Colorado Boulder — do Giáo sư Amir Behzadan dẫn dắt cùng nghiên cứu sinh Armita Dabiri — đang tìm hiểu cách trí tuệ nhân tạo (AI) có thể chiếm được niềm tin của người dùng trong đời sống hàng ngày.

Bài báo mới công bố trên tạp chí AI and Ethics trình bày một khuôn khổ phát triển AI đáng tin và một công cụ khái niệm hóa mang tên PreservAI, mô phỏng cách một trợ lý AI có thể cân bằng các lợi ích mâu thuẫn và hợp tác với con người thay vì thay thế chuyên môn của họ.

Tác giả nhắc lại một câu hỏi thực tế: khi taxi tự lái xuất hiện rộng rãi, bao nhiêu người trong chúng ta sẽ sẵn sàng bước lên xe? Câu trả lời tuỳ thuộc rất nhiều vào mức độ tin tưởng mà công nghệ đó tạo ra ở người dùng.

Năm điểm chính từ khung của nghiên cứu​

1. 
   

   Sự khác biệt cá nhân​

   Mỗi người có xu hướng tin tưởng khác nhau do giá trị, văn hoá, sở thích và cách não bộ hoạt động. Nhà phát triển cần hiểu rõ người dùng mục tiêu: họ theo chuẩn xã hội nào, mức độ hiểu biết công nghệ ra sao, và cần giao diện hay ngôn ngữ thế nào (ví dụ trợ lý giọng nói tăng cỡ chữ và dùng ngôn ngữ đơn giản cho người lớn tuổi).
   
2. 
   

   Độ tin cậy kỹ thuật​

   Một hệ thống đáng tin phải hoạt động chính xác, ổn định và an toàn. Khi có lỗi, nó không gây hại cho con người, tài sản hay môi trường. Hệ thống cần bảo mật trước truy cập trái phép, bảo vệ quyền riêng tư, chống thiên kiến có hại và không phân biệt đối xử giữa các nhóm người dùng.
   
3. 
   

   Minh bạch và có thể giải thích​

   Nhiều công nghệ AI hiện nay hoạt động như "hộp đen" khiến người dùng không biết dữ liệu được dùng thế nào hay quyết định ra sao. Nếu hệ thống giải thích được quy trình sử dụng dữ liệu và lý luận ra quyết định — đặc biệt trong y tế hay tín dụng — người dùng và chuyên gia sẽ dễ chấp nhận hơn.
   
4. 
   

   Nhạy với bối cảnh và hỗ trợ con người​

   Công cụ AI cần hiểu bối cảnh của vấn đề và cân nhắc các lợi ích mâu thuẫn. Trong kịch bản PreservAI về bảo tồn tòa nhà lịch sử ở Denver, AI được thiết kế để phân tích phương án, đánh giá lợi ích — chi phí, năng lượng, tính nguyên vẹn lịch sử và an toàn — rồi đề xuất các lựa chọn hợp tác cùng nhóm người (kỹ sư, quy hoạch đô thị, bảo tồn).
   
5. 
   

   Tương tác, kiểm nghiệm và phản hồi​

   Ngay cả hệ thống tốt nhất cũng cần người dùng tương tác, thử nghiệm và phản hồi. Việc cho phép nhiều người dùng kiểm thử và có kênh phản hồi giúp đo lường, cải thiện và tăng độ đáng tin theo thời gian. Nếu ít người được tiếp xúc trực tiếp với hệ thống, khó kỳ vọng xã hội sẽ tin tưởng và dùng rộng rãi.
   

Niềm tin vào công nghệ thay đổi theo thời gian: lịch sử loài người cho thấy sự pha trộn giữa tin và nghi ngờ khi gặp kẻ “ngoại đạo”, và điều này phản chiếu trong thái độ với AI — đặc biệt khi nó được phát triển bởi doanh nghiệp, chính phủ hay các tổ chức bên ngoài. Behzadan nhấn mạnh rằng ngoài phát triển công nghệ đáng tin, các nhà phát triển cần đo lường, minh bạch và tạo cơ hội để cộng đồng tương tác, thử nghiệm và góp ý liên tục.

Kết lại, AI đáng tin không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn là sự kết hợp giữa thiết kế hướng người dùng, minh bạch, nhạy bối cảnh, hợp tác với con người và cơ chế phản hồi mạnh mẽ — yếu tố quyết định liệu người dân có sẵn sàng bước lên chiếc taxi tự lái hay tin tưởng các công cụ hỗ trợ chuyên môn hay không.

Nguồn: https://techxplore.com/news/2025-10-ways-ai-trustworthy.html