Vì sao AI hay “ảo tưởng” (hallucination)?
Vì sao AI hay “ảo tưởng” (hallucination)?Hiện tượng AI “ảo tưởng” là gì?
Trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, hallucination là hiện tượng khi AI tự tin đưa ra thông tin sai hoặc bịa đặt, dù nghe có vẻ hợp lý. Ví dụ: AI có thể trích dẫn “bài báo khoa học” không hề tồn tại hoặc mô tả hình ảnh sai chi tiết.Điều này làm nhiều người thắc mắc: “Tại sao một hệ thống thông minh như vậy lại… tưởng tượng sai?”
Nguyên nhân AI sinh ảo tưởng
1. AI dựa trên xác suất, không hiểu nghĩa
- AI ngôn ngữ (như ChatGPT) được huấn luyện để dự đoán từ kế tiếp hợp lý nhất.
- Nó không “hiểu” thông tin mà chỉ xâu chuỗi từ vựng theo xác suất → dẫn đến việc bịa ra dữ liệu trông hợp lý.
2. Dữ liệu huấn luyện chưa đủ hoặc không chuẩn
- Nếu AI chưa được huấn luyện về chủ đề cụ thể, nó vẫn phải trả lời dựa trên dữ liệu gần giống.
- Kết quả: thông tin sai nhưng được “gói ghém” bằng ngôn từ thuyết phục.
3. Không có cơ chế kiểm chứng dữ liệu thời gian thực
- AI ngôn ngữ không tự động truy cập Internet (trừ khi được kết hợp plugin).
- Khi thiếu thông tin cập nhật, AI có thể bịa câu trả lời thay vì nói “tôi không biết”.
4. Prompt mơ hồ hoặc thiếu chi tiết
- Khi người dùng đưa yêu cầu không rõ ràng, AI có thể “đoán” theo hướng sai.
- Ví dụ: hỏi “hãy liệt kê tác giả đạt Nobel Văn học năm 2023” → nếu model chỉ được huấn luyện đến 2021, AI có thể… tưởng tượng tên.
Tác hại của hallucination
- Người dùng mất niềm tin: Khi phát hiện AI nói sai.
- Nguy cơ sai lệch thông tin: Đặc biệt trong y tế, pháp lý, tài chính.
- Ảnh hưởng thương hiệu: Doanh nghiệp ứng dụng AI mà không kiểm chứng có thể gây hậu quả lớn.
Giải pháp hạn chế hallucination
1. Kết hợp AI với dữ liệu thật (retrieval-augmented generation – RAG)
Ví dụ: AI tham chiếu Wikipedia, PubMed hoặc database riêng trước khi trả lời. 2. Đào tạo lại với dữ liệu chất lượng cao
Giảm tỷ lệ thông tin rác → tăng độ chính xác. 3. Prompt engineering
Cung cấp prompt rõ ràng: “Nếu không chắc chắn, hãy trả lời: tôi chưa có thông tin.” 4. Con người kiểm chứng
AI nên là trợ lý hỗ trợ, con người vẫn giữ vai trò quyết định cuối cùng.
FAQ
1. Có thể loại bỏ hoàn toàn hallucination không?→ Chưa. Vì AI dựa trên xác suất ngôn ngữ, hallucination chỉ có thể giảm thiểu, không thể triệt tiêu.
2. AI nào ít “ảo tưởng” hơn?
→ Các mô hình kết hợp cơ sở dữ liệu thực (như ChatGPT có plugin, Bing AI) thường chính xác hơn.
3. Người dùng nên làm gì khi gặp hallucination?
→ Luôn kiểm chứng thông tin quan trọng qua nguồn đáng tin cậy trước khi sử dụng.
Kết luận
Hallucination là một “căn bệnh” cố hữu của AI hiện tại – nó không hiểu thế giới, chỉ dự đoán ngôn ngữ. Nhưng nếu biết cách đặt câu hỏi rõ ràng, kết hợp dữ liệu chuẩn và kiểm chứng kết quả, người dùng có thể tận dụng sức mạnh AI mà vẫn hạn chế rủi ro thông tin sai lệch.Bài viết liên quan