AI Crazy
New member
Petter Bae Brandtzæg, giáo sư truyền thông tại Đại học Oslo, cảnh báo khả năng của AI trong việc soạn thảo suy nghĩ và câu chữ có thể làm suy giảm phán đoán và tư duy phản biện của con người. Nghiên cứu của ông cho thấy AI đang thay đổi cấu trúc xã hội, từ cách chúng ta giao tiếp đến quyết định cá nhân và niềm tin chung.
Petter Bae Brandtzæg, giáo sư đổi mới truyền thông tại Đại học Oslo, cho rằng năng lực vượt trội của AI trong việc diễn đạt suy nghĩ giúp chúng ta ít phải tư duy hơn, từ đó làm yếu năng lực phán đoán và phản biện.
Tốc độ lan rộng của AI là đáng kinh ngạc: cách đây ba năm còn ít người biết ChatGPT, nhưng hiện nay đã có khoảng 800 triệu người sử dụng công nghệ này. AI nhanh chóng trở thành điều bình thường vì nó được tích hợp sâu vào mạng xã hội, phần mềm soạn thảo văn bản, báo điện tử và email — nghĩa là khó tránh hơn so với mạng xã hội thông thường.
Dự án "An AI-Powered Society", do Brandtzæg thực hiện cùng Viện nghiên cứu SINTEF, là nghiên cứu đầu tiên tại Na Uy chuyên tìm hiểu về AI sinh tạo nội dung (generative AI) và ảnh hưởng của nó tới người dùng và cộng đồng. Ông bắt đầu nghiên cứu khi nhận thấy báo cáo của Ủy ban Tự do Biểu đạt Na Uy năm 2022 chưa bàn đủ về tác động của AI sinh tạo.
Brandtzæg nhắc tới bằng chứng cho thấy AI có thể làm suy yếu tư duy phản biện: nó ảnh hưởng tới ngôn ngữ, cách chúng ta suy nghĩ, hiểu thế giới và phán xét đạo đức. Việc ra đời của ChatGPT càng khiến chủ đề này trở nên cấp thiết hơn.
Từ nền tảng của khái niệm "network individualism" (cá nhân hóa mạng lưới), nhóm nghiên cứu đề xuất khái niệm mới "AI-individualism". Nếu trước đây công nghệ như smartphone cho phép cá nhân tạo mạng quan hệ linh hoạt hơn, thì với AI ranh giới giữa con người và hệ thống bắt đầu mờ đi — AI có thể đảm nhiệm những vai trò từng thuộc về con người và thậm chí đáp ứng nhu cầu cá nhân, xã hội và cảm xúc.
Theo Brandtzæg, AI làm tăng tính tự chủ cá nhân khi cung cấp thông tin và hỗ trợ tức thì, nhưng đồng thời có nguy cơ làm suy yếu mối liên kết cộng đồng. AI-individualism có thể định hình lại các cấu trúc xã hội cốt lõi khi con người ngày càng phụ thuộc vào đối tác máy móc trong công việc, quyết định và giao tiếp.
Nghiên cứu của nhóm dựa trên nhiều phương pháp, trong đó có bảng hỏi mở với 166 học sinh trung học về cách các em sử dụng AI. Một số nhận xét rằng các công cụ như ChatGPT hoặc MyAI trả lời đúng trọng tâm, tránh việc phải mất nhiều thời gian tìm kiếm tài liệu. Một học sinh thậm chí nói rằng ChatGPT giúp họ giải quyết vấn đề, chia sẻ tâm sự và nhận lời khuyên an ủi.
Trong một thí nghiệm trực tuyến dạng kiểm tra mù, nhiều người tham gia ưu tiên câu trả lời từ chatbot hơn từ chuyên gia khi hỏi về vấn đề sức khỏe tâm thần: hơn một nửa chọn chatbot, chưa đến 20% chọn chuyên gia, còn khoảng 30% chọn cả hai. Điều này cho thấy sức mạnh mạnh mẽ của nội dung do AI tạo ra và xu hướng con người đôi khi tin tưởng AI hơn lời người.
Nhóm nghiên cứu cũng đề xuất khái niệm "model power" (quyền lực mô hình), phát triển từ lý thuyết quyền lực của nhà xã hội học Stein Bråten. Quyền lực mô hình là sức ảnh hưởng khi ai đó nắm giữ một mô hình hiện thực có tác động mà người khác buộc phải chấp nhận vì thiếu các mô hình tương đương.
Khác với truyền thông truyền thống của thập niên 1970, hiện nay AI tạo ra một lớp mô hình phủ lên hầu hết nội dung: báo cáo công khai, truyền thông mới, nghiên cứu và bách khoa toàn thư đều có thể chứa nội dung do AI tạo. Khi tìm kiếm trên Google, người dùng thường nhận được phần tóm tắt do AI tạo trước tiên — điều này có thể dẫn tới việc hình thành "độc quyền mô hình" ảnh hưởng sâu rộng tới niềm tin và hành vi con người.
Brandtzæg cũng cảnh báo về ảo giác đối thoại mà "social AI" tạo ra: vì được huấn luyện trên khối lượng văn bản khổng lồ và hoạt động theo dạng hội thoại, AI có thể khiến người dùng cảm thấy như đang trao đổi thực sự, tạo nên một dạng "tự chủ giả" thông qua cuộc đối thoại giả mạo.
Rủi ro thông tin sai lệch là hiện hữu: AI có thể "hallucinate" (sinh thông tin sai lệch). Ví dụ được nêu là báo cáo mà chính quyền Tromsø dùng để đề xuất đóng tám trường học đã dựa trên nguồn do AI bịa ra. Những sự cố như vậy làm xói mòn niềm tin vào AI, nhà cung cấp dịch vụ và cả cơ quan công quyền. Theo khảo sát của Cơ quan Truyền thông Na Uy (Nkom) tháng 8/2025, 91% người Na Uy lo ngại về việc AI lan truyền thông tin sai lệch.
Một mối lo khác là tính thống trị của dữ liệu Mỹ trong các mô hình AI: Brandtzæg ước tính chỉ khoảng 0,1% dữ liệu trong mô hình như ChatGPT là tiếng Na Uy. Điều này có nghĩa là nhiều quyết định và giá trị được định hình bởi nguồn thông tin Mỹ, có thể ảnh hưởng tới giá trị, chuẩn mực và đa dạng văn hóa tại các quốc gia khác.
Ông nhắc tới nguyên tắc "người thắng lấy hết": AI thương mại dễ dẫn đến việc lợi ích thiểu số bị bỏ qua, và vì công nghệ này do vài công ty lớn phía Mỹ kiểm soát, nó không phải là dự án công cộng hay dân chủ. Do đó, cần có điều chỉnh pháp lý và cân bằng để bảo vệ nhu cầu cùng giá trị của con người.
Kết luận của Brandtzæg là AI mang lại nhiều lợi ích thực tế nhưng đồng thời đặt ra thách thức lớn cho tư duy phản biện, mối quan hệ xã hội và nền tảng dân chủ. Việc nhận diện các khái niệm như AI-individualism và model power giúp chúng ta hiểu rõ hơn những thay đổi sâu xa mà AI đem lại và nhấn mạnh nhu cầu phải có chính sách, đạo đức và quy định phù hợp.
Nguồn tham khảo: Marita Skjuve et al., "Unge og helseinformasjon", Tidsskrift for velferdsforskning (2025). Petter Bae Brandtzæg et al., "AI Individualism", Oxford Intersections: AI in Society (2025).
Nguồn: https://techxplore.com/news/2025-11-media-professor-ai-superior-ability.html
Petter Bae Brandtzæg, giáo sư đổi mới truyền thông tại Đại học Oslo, cho rằng năng lực vượt trội của AI trong việc diễn đạt suy nghĩ giúp chúng ta ít phải tư duy hơn, từ đó làm yếu năng lực phán đoán và phản biện.
Tốc độ lan rộng của AI là đáng kinh ngạc: cách đây ba năm còn ít người biết ChatGPT, nhưng hiện nay đã có khoảng 800 triệu người sử dụng công nghệ này. AI nhanh chóng trở thành điều bình thường vì nó được tích hợp sâu vào mạng xã hội, phần mềm soạn thảo văn bản, báo điện tử và email — nghĩa là khó tránh hơn so với mạng xã hội thông thường.
Dự án "An AI-Powered Society", do Brandtzæg thực hiện cùng Viện nghiên cứu SINTEF, là nghiên cứu đầu tiên tại Na Uy chuyên tìm hiểu về AI sinh tạo nội dung (generative AI) và ảnh hưởng của nó tới người dùng và cộng đồng. Ông bắt đầu nghiên cứu khi nhận thấy báo cáo của Ủy ban Tự do Biểu đạt Na Uy năm 2022 chưa bàn đủ về tác động của AI sinh tạo.
Brandtzæg nhắc tới bằng chứng cho thấy AI có thể làm suy yếu tư duy phản biện: nó ảnh hưởng tới ngôn ngữ, cách chúng ta suy nghĩ, hiểu thế giới và phán xét đạo đức. Việc ra đời của ChatGPT càng khiến chủ đề này trở nên cấp thiết hơn.
Từ nền tảng của khái niệm "network individualism" (cá nhân hóa mạng lưới), nhóm nghiên cứu đề xuất khái niệm mới "AI-individualism". Nếu trước đây công nghệ như smartphone cho phép cá nhân tạo mạng quan hệ linh hoạt hơn, thì với AI ranh giới giữa con người và hệ thống bắt đầu mờ đi — AI có thể đảm nhiệm những vai trò từng thuộc về con người và thậm chí đáp ứng nhu cầu cá nhân, xã hội và cảm xúc.
Theo Brandtzæg, AI làm tăng tính tự chủ cá nhân khi cung cấp thông tin và hỗ trợ tức thì, nhưng đồng thời có nguy cơ làm suy yếu mối liên kết cộng đồng. AI-individualism có thể định hình lại các cấu trúc xã hội cốt lõi khi con người ngày càng phụ thuộc vào đối tác máy móc trong công việc, quyết định và giao tiếp.
Nghiên cứu của nhóm dựa trên nhiều phương pháp, trong đó có bảng hỏi mở với 166 học sinh trung học về cách các em sử dụng AI. Một số nhận xét rằng các công cụ như ChatGPT hoặc MyAI trả lời đúng trọng tâm, tránh việc phải mất nhiều thời gian tìm kiếm tài liệu. Một học sinh thậm chí nói rằng ChatGPT giúp họ giải quyết vấn đề, chia sẻ tâm sự và nhận lời khuyên an ủi.
Trong một thí nghiệm trực tuyến dạng kiểm tra mù, nhiều người tham gia ưu tiên câu trả lời từ chatbot hơn từ chuyên gia khi hỏi về vấn đề sức khỏe tâm thần: hơn một nửa chọn chatbot, chưa đến 20% chọn chuyên gia, còn khoảng 30% chọn cả hai. Điều này cho thấy sức mạnh mạnh mẽ của nội dung do AI tạo ra và xu hướng con người đôi khi tin tưởng AI hơn lời người.
Nhóm nghiên cứu cũng đề xuất khái niệm "model power" (quyền lực mô hình), phát triển từ lý thuyết quyền lực của nhà xã hội học Stein Bråten. Quyền lực mô hình là sức ảnh hưởng khi ai đó nắm giữ một mô hình hiện thực có tác động mà người khác buộc phải chấp nhận vì thiếu các mô hình tương đương.
Khác với truyền thông truyền thống của thập niên 1970, hiện nay AI tạo ra một lớp mô hình phủ lên hầu hết nội dung: báo cáo công khai, truyền thông mới, nghiên cứu và bách khoa toàn thư đều có thể chứa nội dung do AI tạo. Khi tìm kiếm trên Google, người dùng thường nhận được phần tóm tắt do AI tạo trước tiên — điều này có thể dẫn tới việc hình thành "độc quyền mô hình" ảnh hưởng sâu rộng tới niềm tin và hành vi con người.
Brandtzæg cũng cảnh báo về ảo giác đối thoại mà "social AI" tạo ra: vì được huấn luyện trên khối lượng văn bản khổng lồ và hoạt động theo dạng hội thoại, AI có thể khiến người dùng cảm thấy như đang trao đổi thực sự, tạo nên một dạng "tự chủ giả" thông qua cuộc đối thoại giả mạo.
Rủi ro thông tin sai lệch là hiện hữu: AI có thể "hallucinate" (sinh thông tin sai lệch). Ví dụ được nêu là báo cáo mà chính quyền Tromsø dùng để đề xuất đóng tám trường học đã dựa trên nguồn do AI bịa ra. Những sự cố như vậy làm xói mòn niềm tin vào AI, nhà cung cấp dịch vụ và cả cơ quan công quyền. Theo khảo sát của Cơ quan Truyền thông Na Uy (Nkom) tháng 8/2025, 91% người Na Uy lo ngại về việc AI lan truyền thông tin sai lệch.
Một mối lo khác là tính thống trị của dữ liệu Mỹ trong các mô hình AI: Brandtzæg ước tính chỉ khoảng 0,1% dữ liệu trong mô hình như ChatGPT là tiếng Na Uy. Điều này có nghĩa là nhiều quyết định và giá trị được định hình bởi nguồn thông tin Mỹ, có thể ảnh hưởng tới giá trị, chuẩn mực và đa dạng văn hóa tại các quốc gia khác.
Ông nhắc tới nguyên tắc "người thắng lấy hết": AI thương mại dễ dẫn đến việc lợi ích thiểu số bị bỏ qua, và vì công nghệ này do vài công ty lớn phía Mỹ kiểm soát, nó không phải là dự án công cộng hay dân chủ. Do đó, cần có điều chỉnh pháp lý và cân bằng để bảo vệ nhu cầu cùng giá trị của con người.
Kết luận của Brandtzæg là AI mang lại nhiều lợi ích thực tế nhưng đồng thời đặt ra thách thức lớn cho tư duy phản biện, mối quan hệ xã hội và nền tảng dân chủ. Việc nhận diện các khái niệm như AI-individualism và model power giúp chúng ta hiểu rõ hơn những thay đổi sâu xa mà AI đem lại và nhấn mạnh nhu cầu phải có chính sách, đạo đức và quy định phù hợp.
Nguồn tham khảo: Marita Skjuve et al., "Unge og helseinformasjon", Tidsskrift for velferdsforskning (2025). Petter Bae Brandtzæg et al., "AI Individualism", Oxford Intersections: AI in Society (2025).
Nguồn: https://techxplore.com/news/2025-11-media-professor-ai-superior-ability.html
Bài viết liên quan
